Agricola Dag

9 April. Vandaag wordt mijn jongste broer Patrick 37. Gefeliciteerd. Hebben jullie de vlag ook voor hem uitgehangen daar in het Limburgse Wanssum? Hier hangen vandaag volop vlaggen, want 9 april is in Finland Agricola Dag. En nee, dat heeft helemaal niks met landbouw te maken, maar alles met Mikael Agricola. Hij heeft namelijk in 1540 het eerste boek in de Finse taal geschreven, ABCkiria, oftewel het ABC boek. De Lutherse gereformeerden vonden dat iedereen het recht had op het lezen van de Bijbel in hun eigen taal. Daarom besloot Agricola het tot dan toe louter gesproken Fins in schriftvorm vast te leggen. Daarmee werd dit werk een standaard voor de Finse geschreven taal. Vandaar 9 april ook: Dag van de Finse Taal.







Standbeeld van Mikael Agricola voor de kathedraal in Turku


Voldoende aanleiding om eens wat te bloggen over het Fins en over mijn eigen ervaringen met het Fins. Het maffe is dat wanneer je met Nederlanders over het Fins spreekt, ze altijd met één en hetzelfde feit aankomen - zelfs al weten ze verder helemaal niks over Finland: "heeft dat niet iets met het Hongaars te maken?" Dat komt waarschijnlijk omdat ze ooit iets hebben opgevangen over de taalgroepen in Europa: naast de Germaanse en Romaanse taalgroep heb je immers de Fins-Oegrische - ook wel de Oeralische taalgroep genoemd -, waartoe zowel het Fins en het Hongaars behoren. Talen die nog altijd door zo'n 23 miljoen mensen gesproken worden. Het Ests is de derde taal qua grootte in deze groep. De verwantschap tussen het Hongaars en het Fins is trouwens niet groter dan een handvol heel oude woorden, zoals water, vuur en dergelijke.

Zelf begon ik vol goede moed aan een cursus Fins toen ik hier net was komen wonen. Met een aantal Nokia-collega's (allemaal mannen met een Finse vriendin of vrouw), kregen we iedere week 1,5 uur les op vrijdag van Outi. (Les 1: spreek uit als O-oe-ti, dus de klinkers los van elkaar, en niet zoals in het Nederlands samengesmolten tot de tweeklank 'ou' als in 'oud'.)

Laat ik beginnen met de dingen die gemakkelijk zijn in het Fins, dat zijn er niet zoveel. Heel gemakkelijk is dat de klemtoon altijd op de eerste lettergreep ligt. Bij namen als Ikea wordt dat trouwens wel een beetje gek en je hoort het ook aan Finnen die Engels spreken en woorden als 'success' uitspreken als 'sòekses' en 'Brazil' als 'Pràasil', want stemhebbende medeklinkers als B, D, Z etc. gebruiken ze in het Fins heel weinig. De leukste spraakverwarring die Finnen in het Engels maken is trouwens dat ze mannen vaak met 'she' en vrouwen met 'he' aanduiden. Het Fins kent namelijk geen geslachten en daar hebben Finnen - logischerwijs - dan ook een slecht gevoel voor in een andere taal. Verder kennen ze geen lidwoorden en geen voorzetsels. Da's ook wel handig. En ook niet zoveel tijden als wij, er bestaat bijvoorbeeld geen toekomende tijd.

Toch hield ik het na zo'n 15 lessen voor gezien. De juf was erg leuk en de grammatica viel nog wel mee, maar al die woorden die je moet leren! En daar had ik altijd al een broertje dood aan. Het Fins kent namelijk maar heel weinig leenwoorden uit andere talen, op enkele tientallen woorden na als taksi, bussi, posti, hotelli, apteeki, musiikki, presidentti en banaani. Gewoon dagelijkse woorden als tafel (pöytä), mama (äiti), papa (isä), hond (koira), poes (kissa), ja (kyllä) en nee (ei); ik verbaas me er gewoon over dat het de kinderen hier lukt om die te leren. Werkwoorden als gaan (käydä), komen (tulla), eten (syödä) en drinken (juoda) gebruik je toch heel vaak, maar ik kon ze na 15 lessen nog steeds niet uit elkaar houden. En dan heb je nog woorden die bijna in iedere (Westerse, maar zelfs Slavische en soms Arabische) taal hetzelfde zijn, maar in het Fins totaal iets anders: universiteit is 'yliopisto', telefoon is 'puhelin', computer is 'tietokone' en elektriciteit is 'sähkö'. Er is gewoon geen beginnen aan...

En dan heb ik het nog niet eens over bijkomende problemen als de grote hoeveelheid klinkers en weinig medeklinkers die gebruikt worden, waardoor veel woorden erg op elkaar lijken. 'Tuli' is vuur, 'tuuli' is wind en 'tulli' is douane, tapan is 'ik dood' en tapaan is 'ik ontmoet'. Natuurlijk moet ik toegeven dat 'ver' en 'veer', en 'bos' en 'boos' in het Nederlands ook iets heel verschillends betekenen, maar in je eigen taal lijkt het wel of die verschillen veel groter zijn.

Een ander 'leuk' aspect aan het Fins zijn ongetwijfeld de naamvallen, 15 maar liefst. In veel gevallen komen die neer op uitgangen van woorden die in het Nederlands in voorzetsels worden uitgedrukt. Klein voorbeeld. 'Tori' is markt. (Ik ga) naar de markt is 'torille', (ik ben) op de markt is 'torilla' en (ik kom) van de markt is 'torilta'. Is nog wel te doen misschien, maar soms verandert de stam van het woord mee, zodanig dat je het bijna niet meer herkent. Van de week zag ik in de Metro een kop boven een artikel: 'Niemiselle valmentaja'. Het is dat ik bij het artikel een foto van de bekende Finse tennisser Jarkko Nieminen zag staan. Anders is het toch moeilijk in te schatten dat het hier om een en dezelfde persoon gaat.

Een fijn detail is dan nog dat het gesproken Fins behoorlijk afwijkt van het geschreven Fins. Dus wat je om je heen hoort, is niet wat je leest. Meestal wordt in de spreektaal de helft ingeslikt. 'Minä olen' (ik ben) is in spreektaal 'Mä on', 'Minulla on' (ik heb) wordt 'Mullon', 'Minä tulen' (ik kom), wordt 'Mä tuun'.

Kortom, ik werd er al snel wanhopig van. Toch na 15 maanden kan ik wel wat zinnetjes brouwen en herken ik steeds meer woorden. En, met de juiste drijfveer (een Finse schoonfamilie waar je goed voor de dag wilt komen) was ik er ondanks dit allles wel mee doorgegaan. Maar voor het werk heb ik het niet nodig en hoeveel Finnen zijn er nou helemaal in de wereld? Zo'n 6 miljoen hooguit! Dan kan ik nu toch echt beter aan Spaans of Chinees beginnen, daar kun je nog eens wat mee.